فصل اول در احکام وجود و ان سه است اول تصور بدیهیست زیرا که هر کس بضرورت عقل داند که یک چیز هم موجود هم معدوم نبود و نه موجود و معدوم و ممکن نبود و تصور سابق بود و تصدیق و چون این تصدیق بدیهیست ان تصور که بر روی سابق باشد باید که هم بدیهی بود پس تصور وجود باید که بدیهی بود
انجام
سخن بر انست که نفوس انسان در نوع یکی اند و ما در ان سخن گفتیم و چون سخن بدین مقام رسید از علم نفس سخن قطع باید کرد و [...] دیدیم که درین موضع ختم سخن کنیم و الله اعلم بالصواب و الیه المرجع و المآب
تشبیهات تشبیه مانند کردن باشد یقال الشیء بالشیء و ارباب لغت ان چیز را که مانند کنند مشبه خوانند و درین باب میان مشبه و مشبه به از معنی مشترک چاره نبود و صحیح ترین تشبیهات ان باشد که معکوس توان گردانید
انجام
استعار الحلم و الرشد للسفه و الغوایة ثم سری الی الحلیم و الرشید و قوله تعالی و اطیعو الله و اطیعوا الرسول لعلکم ترحمون استعار لعل للترتب لان اوفی [...] من مثل الملوک هو العلامة لحصول غایات المطالب
و مقدمه یقینیه منقسم بر شش قسم است اول آن [...] و ان قضایاییست که جزم میکند عقل بان و بمجرد تصور طرفین آن قضایا و ملاحظه نسبتی که بینهما واقع است مثل الکل اعظم من الجزء و الواحد نصف الاثنین
انجام
زیرا که بر این تقسیم بر هر چه علت غاییه صادقست غایت صادقست نیز اما بر هر چه غایت صادقست علت غائیه نمی آید و بدانکه غایت این معنی که گفته شد در مقدمه شروع شروع [...] ندارد اما غرض و علت موجب ازدیاد بصیرت میشود
و بدانکه لفظی که مستعمل در معنی موضوع له باشد آنرا حقیقت گویند و اگر مستعمل در غیر موضوع له باشد لعلامة یا قرینه عدم اراده معنی موضوع له مجاز گویند و مجاز بر وزن مفعل است که اسم مکانست
انجام
و افتاب اگر چه ظاهرست اما حجت بینه ظاهر نیست بحس بصر بنابرین وجه شبه که ما به الاشتراک است میل طبع و ازاله حجاب باشد که لازم حلاوت و ظهورند
و بعضی افاضل کلام را باین طریق تقسیم کرده اند که کلام اعم از انکه منثور باشد یا منظوم و اعم از انکه دلالت او بر معنی باعتبار دلالت خود باشد بر معنی یا باعتبار دلالت کلی بر معنی
انجام
این معنی مفید است که مذموم مستحق مذمتهای نامحصور است و هجو بر طبق صفات ذمیمه اش غیر نقد و رد و اثبات این معنی در باب ذم جامع الکلم است
يکونون و هم اربعون رجلا به تستقون الغيث و بهم تنصرون علي اعدايکم و يطرف عن الشام بهم البلا و الغرق
انجام
قال معروف الکرخي من قال کل يوم عشر مرات اللهم اصلح امه محمد اللهم فرج عن امه محمد اللهم ارحم امه محمد کتب من الابدال نسال الله الکريم ان ينفعنا ببرکات الصالحين و ان يلطف بنا في جميع امورنا و المسلمين
بدانکه علم معانی و بیان بزرگترین علومست که علم بدان دانسته میشود که قرآن معجزست و سبب اعجاز وی انست که او را علی مراتب فصاحت و بلاغت و مشتمل است بر دقایق و اسرار و خواصی که فوق طرق بشرست و دانسته نشدن انکه قران معجزست و وسیله بتصدیق
انجام
و تصریح است از انکه در ایشان انتقالست از ملزوم بلازم پس ان چون دعوی خبری باشد با نیت و در اینجا گفته اند استعاره بلیغ تر است از تشبیه از انکه استعاره نوعیست از مجاز چنانکه پیشتر گفته شد و تشبیه حقیقت است
الحمدلله الذی جعل مبنی کلام العرب علی المبنی و المعرب و فصله الی العربی و المعرب و الصلوة علی محمد الذی عجز بفصاحة اللسان فصاحة فصحاء العرب العرباءو علی اله و صحبه من المهاجرین و الانصار و التبعین بالاحسان
انجام
باعتبار الحرکة و سرعتها قال الشاعر
سمند نوندش همی راندرم برو بر همی افری خواند کرم
کما ان رهوار و تکاور کذلک من اوصاف الفرس بسرعة الحرکة
ولد النبی صلی الله علیه و سلم فی عام الفیل و اقام فی بنی سعد خمس سنین ثم توفیت امه بالابوا و هو ابن بنت [...] جده عبدالمطلب ثم توفی و هو ابن ثمان سنین و مات معه فی هذه السنة انوشروان العادل و حاتم طایی و بعد عبدالمطلب
انجام
و اما ما روی ان علی ابن ابی طالب رضی الله عنه ولد فیها فضعیف عند العلما و کان دار الندوه ملکها فباعها لمعاویة بمائة الف درهم و کان جوا او هو ابن اخ خدیجة بنت حویلد ام المونین و رضی الله عنها و ابن عم الزبیر العوام
هر چه بدو اشارت حتی توان کرد اگر قسمت پذیر نبود انرا نقطه خوانند واگر قسمت پذیر بود در یک جهت مثلا در طول تنها و در عرض و در عمق قسمت پذیر نبود انرا خط خوانند و اگر قسمت پذیر بود در دو جهت مثلا در طول و در عرض و عمق قسمت پذیر نبود انرا سطح خوانند
انجام
قایم بود بر زوایای قایم و خط سهم او خوانند مخروط مستدیر جسمی بود که قاعده او دایره بود و بالای او یک نقطه و خطی که از ان نقطه بمرکز رسد یعنی سهم مخروط عهمود بود بر سطح دایره و انرا مخروط صنوبری نیز خوانند
شیخ مالک دینار قدس سره در سنه 126 بعهد مروان خلیفه شیخ ابو سلیمان داود طایی قدس سره وفاتش در سنه 165 بزمان مهدی عباسی شیخ ابو اسحق ابراهیم بن ادهم وفاتش در سنه 161 در زمان مهدی عباسی و بروایتی در سنه 130 قبرش در بغداد
انجام
شیخ علاءالدوله پسر ملک شرف الدین سمنانی در عهد ارغون خان عمل بسته بود و پدرش در مرتبه وزارت نایب شد و در سلوک امد و در راه حق درجه عالی یافت وفات سید نور الدین نعمة الله در ماه رجب سنه 834 عمر شریف ایشان بصد و چهار سال رسیده بود
اول کسی که [...] شده است علیه السلام [...] شعث زراع و عرض وجودش است زراع و در کیش ان خیر اندیش توحید و صلوة و [...] و صیام و اجتناب از لحم حرز و شرب مدام بوده انکه گویند در دور جمشید شراب پیدا شد غلط است واضح انست [...] شریفه بر وی نازل شد مشتمل بر اسرار حکمت طبیعی و منفعت و مضرت
انجام
در عدالت بی نظیر بود مادرش از نسل طالوت بود و بعضی گفته اند مادرش از بنات بنیامین بن یعقوب بود و زوجه دختر [...] بن سلیمان علیه السلام بود و بخت نصر را از بابل معزول کرد و بنی اسرائیل را باو به بیت المقدس فرستاد و دانیال را علیه السلام بمصلحت بنی اسرائیل ریاست شام داد در بیت المقدس را تعمیر کرد
هر چیز که در خارج هست از لوازم هستی وی آنست که آثار مختصه وی بر وی مترتب گردد یا از ان قبیل است که در ترتب این آثار محتاجت بضمیمه که مادامیکه [...] نگردد ان آثار بر وی مترتب نگردد یا محتاج نیست بان ضمیمه بلکه ان آثار بی اشتراط انضمام امری مغایر وی مترتب میگردد از انچه محتاجست بضمیمه
انجام
و اگر نه آن معنی که ویرا دوام و ثباتی هست مرتبه ایست از مراتب چون مرتبه نبوت و ولایت و سلطنت و غیرها انرا مرتبتی گویند و الا مناسبت صفاتی و چون در حقیقت فعل و حال و مرتبه همه از قبیل صفاتند همه اقسام مناسبات را راجع بذاتی و صفاتی می توان داشت
